Këshilli i Lartë i Drejtësisë (KLD) është autoriteti shtetëror i cili ka për detyrë që të emërojë, shkarkojë, transferojë gjyqtarët e shkallës së parë dhe të dytë në Republikën e Shqipërisë (neni 147 i Kushtetutës). Për rrjedhojë, çështje të cilat lidhen me organizimin dhe funksionimin aktual të KLDsë kanë rëndësi të madhe për mirëfunksionimin e pushtetit gjyqësor në përgjithësi.

KLD nuk varet nga ndonjë segment klasik i Qeverisë. Vetë Kushtetuta e shpreh shumë qartë këtë fakt duke i kushtuar një kapitull të veçantë jashtë pushtetit legjislativ, ekzekutiv dhe bile edhe gjyqësorit.

Tradicionalisht, roli i KLDsë është parë nga akademikët si i kufizuar në kompetenca disiplinore. Në fakt, kjo është vetëm njëra anë e vlerësimit. Në anën tjetër, KLD ushtron një pushtet pothuajse rregullator, i cili materializohet në drejtimet e mëposhtme:

Së pari, në përcaktimin e juridiksionit territorial të Gjykatave të Shkallës së Parë dhe atyre të Apelit (ky është një vendim i Presidentit të Republikës). Presidenti vepron në bazë të propozimeve të Ministrit të Drejtësisë, i cili, nga ana e tij, është i detyruar të sqarojë paraprakisht këtë çështje me KLD (neni 11 i ligjit Nr. 8436, dt. 28.12.1998 "Mbi Organizmin e Sistemit Gjyqësor në Republikën e Shqipërisë");

Së dyti, në përcaktimin e numrit të gjyqtarëve të cilët do të shërbejnë në nivele të ndryshme të drejtësisë (edhe ky është një vendim i Presidentit). Është e detyrueshme për Presidentin që ti marrë një mendim paraprak KLDsë (neni 11 i të njëjtit ligj);

Së treti, KLD është një aktor i rëndësishëm në fushën e trainimit pasi ai programon dhe organizon trainimin vazhdues për gjyqtarët, në bashkëpunim me Shkollën e Magjistraturës dhe Fakultetin e Drejtësisë në Universitetin e Tiranës (neni 20 i të njëjtit ligj).

Duke pasur parasysh të gjithë këto elementë, është e qartë se KLD nuk është thjesht një departament i burimeve njerëzore për gjyqësorin.

Ligji i ri për KLD-në parashikon zgjerimin e kapacitetit rregullues të KLDsë duke iu shtuar kompetencave të sipërpërmendura edhe të tjera si e drejta e KLDsë për të dhënë mendime paraprake mbi të gjitha ato vendime të cilat ndikojnë në sitemin e drejtësisë etj. Me pak fjalë, një lloj aktivizimi i KLDsë pritet të jetë dobiprurës për interesat e gjyqësorit shqiptar.

Aktualisht, aktiviteti i KLDsë është i bazuar në disa nene të cilat gjenden në tekste të ndryshme si në Kushtetutë (neni 147), Ligji Nr. 8436, dt. 28.12.1998 "Mbi Organizimin e Sistemit Gjyqësor në Republikën e Shqipërisë" dhe ligji i miratuar së fundmi "Për Organizimin dhe Funksionimin e Këshillit të Lartë të Drejtësisë". Statuti i tij i brendshëm përcakton rregullat proçeduriale të funksionimit të Këshillit të Lartë të Drejtësisë.

Në këtë moment, është e rëndësishme që të fokusohemi në një përplasje që ekziston ndërmjet Kushtetutës dhe akteve ligjore të sipërpërmendura. Ligji "Mbi Organizimin e Sistemit Gjyqësor në Republikën e Shqipërisë" përcakton se gjyqtarët e Gjykatave të Shkallës së Parë dhe atyre të Apelit emërohen nga KLD (nenet 20 dhe 24 të këtij ligji). Kushtetuta e re, e cila u aprovua me 28 Nëntor 1998 (një rastësi simbolike me Ditën e Pavarësisë) ka dhënë një opsion paksa të ndryshëm, pasi specifikon që emërimet e gjyqtarëve bëhen nga Presidenti i Republikës me propozim të KLDsë (neni 136, paragrafi 4 i Kushtetutës).

Ndërkohë që çështja e hierarkisë së akteve ligjore është e qartë (Kushtetuta e shpreh shumë qartë se në rast përplasjeje midis saj dhe ligjit Kushtetuta do të prevalojë), situata komplikohet nga neni 178 i vetë Kushtetutes, i cili specifikon se ligjet apo aktet e tjera normative të cilat janë aprovuar para miratimit të Kushtetutës ekzistuese, do të zbatohen për sa kohë që ato nuk janë revokuar". Në mënyrë paradoksale, megjithëse Ligji nr. 8436, është miratuar nga Parlamenti pas Kushtetutës (mesa duket, specialistët që përgatitën draftin nuk morën parasysh ndryshimet e bëra në Kushtetutë), ai (ligji) vazhdon të shprehet se KLD bën emërimet dhe akoma vuan nga e njëjta simptomë e ligjeve të mëparshme të adaptuara para aprovimit të Kushtetutës. Në rastin më të keq KLD do të vazhdonte të bënte emërimet e gjyqtarëve edhe atëherë kur këto kundërshtohen nga Presidenti i Republikës. Një skenar i tillë do të sillte anomali dhe do të ishte në kundërshtim të plotë me aktet kushtetuese.

Në pamje të parë, e vetjma rrugë për të shmangur përplasje të tilla të normave ligjore do të ishte revokimi i Ligjit "Mbi Organizmin e Sistemit Gjyqësor në Republikën e Shqipërisë". Gjithsesi, një veprim kaq drastik do të ishte i tepërt. (ligji i përmendur është pothuajse i ri dhe i domosdoshëm për funksionimin normal të sistemit gjyqsor) në qoftë se çështjen do ta merrte në dorë Gjykata Kushtetuese. Në një nga vendimet e saj të fundit, Gjykata Kushtetuese i ka dhënë një zgjidhje pragmatike kësaj çështjeje. Ajo që Gjykata Kushtetuese ka shprehur në një rast të ngjashëm mund të përmblidhej si më poshtë:

Në qoftë se antikushtetutshmëria e një ligji provohet para Gjykatës Kushtetuese, Gjykata do të mundohet të vlerësojë nëse ligji, në tërësinë e tij ose vetëm në disa nene të veçanta, nuk i përshtatet Kushtetutës. Në rastin e dytë (kur vetëm një ose disa nene janë të papërshtatshme me Kushtetutën), Gjykata Kushtetuese mund të revokojë vetëm nenet që vijnë në kundërshtim me Kushtetutën dhe e lë në fuqi ligjin deri sa organizmat përgjegjëse të qeverisë të bëjnë ndryshimet përkatëse. Në terma më praktikë, nëse dikush paraqet një ankim para Gjykatës Kushtetuese për të vërtetuar kushtetutshmërinë e neneve 20 dhe 24 të ligjit nr. 8436, në këto raste, Gjykata Kushtetuese në të gjitha rastet e mundshme do të revokojë nenet e sipërpërmendura dhe do të lërë në fuqi ligjin nr. 8436 në tërësi.

Çështja e Inspektoriatit të Këshillit të Lartë të Drejtësisë

Çështja më e mprehtë që intereson Këshillin e Lartë të Drejtësisë, është organizimi dhe funksionimi i Inspektoriatit Gjyqësor të atashuar pranë tij. Inspektoriati Gjyqësor ka për detyrë që të ushtrojë kontroll mbi sistemin e drejtësisë për llogari dhe në mbështetje të KLD-së. Kompetencat e tij të kontrollit, të cilat shprehen në ligjin nr.8436 (neni 44) janë formuluar në mënyrë shumë të paqartë. Si rrjedhojë, ekzistojnë paqartësira serioze për proçedurat që duhet të ndjekë Inspektoriati për të investiguar dhe marrë vendime në rastet e shkeljeve ligjore të gjyqtarëve.

Përveç paqartësive në formulimin e kompetencave, aktualisht në Shqipëri ekzistojnë dy Inspektoriate me një dallim shumë të turbullt ndërmjet tyre. Inspektoriati i parë është ai i atashuar pranë KLDsë, sipas nenit 17 të ligjit nr. 8436 "Mbi Organizmin e Sistemit Gjyqësor në Republikën e Shqipërisë". Inspektoriati i dytë konsiston në një numër inpektorësh të cilët janë të atashuar pranë Ministrisë së Drejtësisë.

Inspektorët e KLD-së gëzojnë statusin e gjyqtarëve të Gjykatave të Apelit (përfshirë dhe imunitetet). Në anën tjetër, inspektorët e Ministrisë së Drejtësisë janë thjesht nëpunës civilë. Ndërkohë që kompetencat e inspektorëve të KLD-së janë mëse të qarta (në qoftë se do veçojmë për një moment aspektin proçedurial të aktivetitetit të tyre i cili është larg të qenit i qartë), qëllimi dhe detyrat që i atribuohen inspektorëve të Ministrisë ka qënë për një kohë të gjatë shumë i paqartë. Neni 17 hedh pak dritë mbi paqartësinë që karakterizon marrëdhëniet ndërmjet dy zyrave. Ky nen përcakton se inspektorët e KLD-së kanë në juridiksionin e tyre që të inspektojnë Gjykatat e Shkallës së Parë dhe të Dytë në mënyrë që të kontrollojnë vërtetësinë e ankimimeve të cilat vijnë nga individë apo organizma privatë ose qeveritarë, shpërndarjen e shërbimeve gjyqësore, performancën e gjyqtarëve, nivelin e punës së tyre si dhe situatën e përgjithshme të sektorit gjyqësor. Në paragrafin 3 të nenit 17, është specifikuar se inspektorët e Ministrisë së Drejtësisë vihen në dispozicion të grupit inspektues të KLD-së në mënyrë që të lehtësojnë përmbushjen e detyrave të tyre (të përshkruara më sipër) me përjashtim të rasteve që lidhen me performancën profesionale të gjyqtarëve. Në këto raste, inspektorët e Ministrisë nuk ndërhyjnë në asnjë mënyrë.

Paragrafi i fundit i të njëjtit ligj thotë se organizmi dhe funskionimi i Inspektoriatit të KLD-së përcaktohet me rregulore të KLDsë. Edhe këtu, përseri, ekzistojnë objeksione të forta. Inspektoriati i KLDsë është ndoshta i vetmi institucion qeveritar i autorizuar për të bërë kontrolle në sistemin gjyqësor. Efektet e punës së tij, pozitive apo negative qofshin ato, janë jashtëzakonisht të mëdha. Prandaj, është esenciale që kompetencat e Inspektoriatit të shprehen në mënyrë të detajuar në një ligj. Argumenti këtu është se e drejta e KLDsë për të kontrolluar gjyqësorin nuk është një bazë e mjaftueshme për Inspektoriatin e tij që të ushtrojë pa vështirësi kompetencat e tij të kontrollit. Një ligj i veçantë do të ishte gjithashtu një garanci për një zbatueshmëri më të lartë në krahasim me një rregullore të KLD.

Një çështje tjetër kryesore (aktualisht është një çështje që ka ndezur shumë debate akademike) është nëse ekzistenca paralele e dy Inspektoriateve (disa argumentojnë se ai i atashuar në Ministrinë e Drejtësisë nuk është një Inspektoriat i vërtetë) është funksionale. Një këndvështrim ekstrem në lidhje me këtë çështje është se inspektoriati i Ministrisë së Drejtësisë është një remineshence të regjimit komunist, një shprehje e ndërhyrjes ilegjitime të pushtetit ekzekutiv në çështjet e gjyqësorit (doktrina e Kushtetutës shqiptare në atë kohë ishte ajo e unitetit të pushteteve).

Një argument tjetër, kësaj rradhe i natyrës praktike, është se ekzistenca paralele e dy Inspektoriateve mund të sjellë probleme serioze komunikimi dhe në një vështrim më afatgjatë, dështimin e rolit mbikqyrës të KLDsë. Mbështetësit e kësaj pikëpamjeje do të preferonin të shihnin shkrirjen e zyrës së inspektorëve të Ministrisë dhe koncentrimin e pushtetit mbikqyrës në duart e Inspektoriatit të KLDsë.

Gjithsesi, një këndvështim i tillë nuk duket se do të sillte një ndryshim të thellë. Shumë akademikë argumentojnë se t'i lësh pushtetin mbikqyrës mbi gjyqësorin vetëm Inspektoriatit të KLDsë nuk është një ide shumë e mirë në qoftë se marrim në konsideratë faktin se anëtarët e KLDsë janë gjyqtarë në pjesën më të madhe (neni 147 i Kushtetutës thotë se 10 nga 15 anëtarët e e KLDsë janë gjyqtarë që zgjidhen nga Konferenca Gjyqësore). Duke pasur parasysh këtë fakt, gjyqtarët mund të kenë tendencën për të mbështetur pavarësinë gjyqësore deri në papërgjegjshmëri. Një gjë e tillë mund të ketë efekt negativ në funksionimin e ligjit dhe doktrinën kushtetuese të kontrolleve dhe balancave të pushteteve.

Në anën tjetër, inspektorët e Ministrisë mund të jenë më të suksesshëm në ushtrimin e kompetencave mbikqyrëse duke qenë se Ministri i Drejtësisë, si anëtar i pushtetit ekzekutiv, është në një gjendje "tensioni institucional' të përhershëm me gjyqësorin. Një gjëndje e tillë, në teori, e bën më të mundshme përplasjen apo konfliktin parimor të qeverisë me gjyqësorin.

Përveç kësaj që përmendëm më sipër, inspektorët e Ministrisë mund të gjehen më lehtë nga qytetarët dhe për rrjedhojë, ata mund të gjejnë zgjidhje më të mirë për ata individë të cilëve supozohet që u janë dhunuar të drejtat nga gjyqësori.

Po t'i shtosh këtyre argumentave edhe faktin që performanca e Inspektoriatit të KLDsë është e diskutueshme, për faktin se vetë KLD nuk është një institucion permanent, por funksionon periodikisht kur bëhen mbledhjet e anëtarëve të tij, argumenti për ekzistencën e inspektorëve gjyqësorë pranë Ministrisë së Drejtësisë bëhet më i fortë.

Këshilli i Lartë i Drejtësisë: Komitet i Përhershëm apo Mbledhje Periodike

Është sigurisht e vërtetë se KLD nuk ka si funksion që të zgjidhë të gjitha problemet e Gjyqësorit. Megjithatë, shumë akademikë argumentojnë se performanca e dobët e gjyqësorit i atribuohet në një masë të konsiderueshme inefiçencës së KLDsë. Në anën tjetër, inefiçenca e KLDsë shpjegohet me faktin se KLD vuan nga një organizim jo i qendrueshëm për vete mënyrën se si funksion Këshilli (me anë të mbledhjeve periodike). Të gjithë janë dakort se Këshilli i Lartë i Drejtësisë ka nevojë për një organizim më të qëndrueshëm në mënyrë që të kryejë lehtësisht funksionet e tij. Transformimi i KLD-së në një institucion plotësisht të qëndrueshëm, me anëtarë me kohë të plotë punë, është e pamundur (duhet të kemi parasysh se anëtarë të tillë si Presidenti i Republikës, Ministri i Drejtësisë, Kryetari i Gjykatës së Lartë dhe të tjerë, janë të supozuar që të shërbejnë në institucione të tjera). Megjithatë janë hedhur disa propozime të "moderuara" në mënyrë që të arrihet një minimum konsolidimi i institucionit. Një nga këto propozime është që mandati i gjyqtarëve që janë anëtarë të KLDsë, të pezullohet për kohën që ata shërbejnë si anëtarë të KLDsë. Një propozim tjetër, i cili eventualisht gjeti vend në Ligjin e ri për KLD-në, kërkon që Zëvendëskryetari i KLDsë duhet të jetë funksionar me kohë të plotë pune. Gjithashtu, është konsideruar edhe rishikimi i honorareve të anëtarëve të tij.

Gjithashtu, është sugjeruar që edhe vetë KLD duhet të ndahet në sektorë, me qëllim që anëtarët e KLDsë të kenë një devocion më të lartë në kryerjen e detyrës. Një ndarje e tillë do ta lejonte KLDnë që të shqyrtonte më shumë çështje dhe me një nivel më të lartë profesionalizmi që do të vinte si rrjedhojë e profilizimit të tyre.

Një tjetër faktor që ka ndikuar negativisht në efektivitetin e punës së KLD-së është i natyrës buxhetore. Buxheti i KLDsë dhe Inspektoriatit të tij është jashtëzakonisht i varfër. Mungesa e lehtësirave të tilla bazë e kanë ulur efektivitetin e organizimit dhe ka sjellë në mënyrë indirekte, pasoja negative në punën e gjyqësorit. Deri tani, edhe autoriteti i Presidentit të Republikës nuk ka rezultuar i mjaftueshëm për t'i siguruar KLDsë fonde të mjaftueshme nga Qeveria.

Me ligjin e ri KLD do të ketë një Zëvendëskryetar permanent i cili zgjidhet nga Parlamenti. Ky fakt pritet të përmirësojë ndjeshëm administrimin e punës brenda KLD-së.

Një rëndësi të madhe në mirëfunksionimin e KLD ka edhe roli i Ministrit të Drejtësisë. Ligji i ri për KLD sanksionon një rol më të madh të Ministrit të Drejtësisë brenda KLDsë duke i besuar atij/asaj ekskluzivitetin e fillimit të çështjeve disiplinore kundër gjyqtarëve. Forcimi i rolit të Ministrit të Drejtësisë justifikohet me zhvillimet e fundit në sistemin legal. Këto zhvillime, të cilat kanë sjellë dominimin e KLDsë nga gjyqtarë, krijimi Zyrës së Buxhetit të Gjyqësorit në Gjykatën e Lartë si dhe rritja e nivelit të respektimit nga ana e pushtetit ekzekutiv ndaj pavarësisë gjyqësore, rrezikon që të lërë Ministrin e Drejtësisë krejtësisht jashtë çështjeve gjyqësore. Ministri i Drejtësisë, në emër të qytetarëve, luan një rol të rëndësishëm në çështjet e gjyqësorit, pa shkelur doktrinën e ndarjes së pushteteve.

Një çështje e rëndësisë parësore që lidhet me funksionimin e KLDsë është ajo që lidhet me rolin e Presidentit të Republikës si Kryetar i KLDsë. Kushtetuta e re e vitit 1998, duket se i zgjeron përgjegjësitë e Presidentit pasi ajo specifikon se është ai që merr vendimin për emërimin e gjyqtarëve (ndryshe nga Kushtetuta e mëparshme e cila ia linte këtë autoritet KLDsë) në bazë të propozimit të KLDsë (neni136, paragrafi 4 i Kushtetutës). Megjithatë, është pranuar gjerësisht që një kompetencë e tillë e Presidentit të Republikës nuk transformon rolin e tij honorifik brenda KLDsë në diçka më substanciale. Për arsye që kuptohen, Kushtetuta ka dashur ta bëjë sa më ceremonial emërimin e gjyqtarëve. Megjithatë mbetet një problem praktitk. Çfarë ndodh nëse Presidenti i Republikës e kthen emërimin e dikujt si gjyqtar duke e kundërshtuar propozimin e KLDsë? Panorama më e pranueshme në një rast të tillë është ajo që Presidenti i Republikës duhet që të shfrytëzojë avantazhet proçedurale që i njihen kryetarit të një organi kolektiv, siç është e përcaktuar edhe në Ligjin "Mbi Funksionimin e Organave Kolegjiale të Administratës Publike", në mënyrë që përplasjet me KLDnë të evitohen. Në çdo rast, është e qartë se çështje të tilla i lihen më shumë për zgjidhje rregullave tradicionale sesa vendimeve të shkruara.

Problemet e Jurisprudencës - Përveç defiçiteve organizative dhe paqartësisë të përcaktimeve ligjore mbi organizmin dhe funksionimin e KLDsë, veprimtarinë e këtij institucioni e vështirësojnë edhe disa probleme konceptuale të cilat kanë dalë nga jurisprudenca. KLD ushtron kompetencat e saj me anë të vendimeve individuale në rastet e emërimeve, shkarkimeve, transferimeve dhe proçedurave disiplinore për gjyqtarët. Veçanërisht në rastet e shkarkimeve, të cilat nga natyra e tyre janë më konfliktuale, KLD vepron duke përdorur nocione të paqarta siç janë pamjaftueshmëria profesionale, kompromentimi i figurës së gjyqtarit, performanca personale etj (neni 147, paragrafi 6 i Kushtetutës). Tani, KLD duhet të zhvillojë teste me anë të së cilave të provojë nivelin e pamjaftueshëm profesional të një gjyqtari. Për vetë mënyrat e investigimit që duhet të përdorin KLD dhe Inspektoriati i tij, është e rendësishme për ta që të thellohen në Kodin e Proçedurave Administrative.